100. rocznica plebiscytu na Górnym Śląsku
Rok 1921 był kluczowy dla historii Górnego Śląska i Polski. W marcu 2021 roku przypada
100. rocznica przeprowadzenia plebiscytu na Górnym Śląsku. Poniższy krótki tekst jest próbą przypomnienia tego ważnego wydarzenia.
Rok 1918 przyniósł narodowi polskiemu upragnioną wolność i wskrzeszenie suwerennej państwowości. Gdy Niemcy przegrały wojnę i pogrążyły się w rewolucyjnym chaosie, ludność polska na Górnym Śląsku wystąpiła z żądaniem przyłączenia do odradzającego się państwa polskiego. W styczniu 1919 roku rozpoczęła się w Paryżu konferencja pokojowa. Jej celem było ułożenie traktatu pokojowego z Niemcami i rozstrzygnięcie sprawy ich granic, co dotyczyło również Górnego Śląska. W Wersalu zebrali się przedstawiciele państw walczących podczas I wojny światowej z Niemcami. Polskę reprezentowali Ignacy Paderewski oraz Roman Dmowski. Żądaniem polskim było przyłączenie do Polski Górnego Śląska i niektórych powiatów Śląska Środkowego. Przedstawiciele zwycięskich mocarstw, różniąc się między sobą w ocenie sytuacji i mając na wiele spraw odmienne punkty widzenia, podjęli na konferencji paryskiej decyzję, która w artykule 88. Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku mówiła, że o przynależności państwowej Górnego Śląska zadecyduje plebiscyt.
Decyzje z Wersalu wpłynęły deprymująco na Ślązaków. Polska ludność miała już dość terroru, napadów, rewizji, życia w strachu, prześladowań, a postanowienie przeprowadzenia plebiscytu utwierdziło Polaków w przekonaniu o konieczności zbrojnej walki. Walka ta skutkowała m.in. trzema powstaniami śląskimi w latach 1919 – 1921.
W styczniu 1920 roku ratyfikowany został traktat wersalski. W życie weszły więc przepisy o przeprowadzeniu plebiscytu na Górnym Śląsku. 10 lutego 1920 roku do Opola przybyła angielsko-francusko- włoska Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa, przejmując władzę na wydzielonym obszarze plebiscytowym, który obejmował około 11 tys. km2 i był podzielony na 22 powiaty. Komisją kierował francuski generał H. Le Rond. Wraz z Komisją na Górny Śląsk przybyły też wojska francuskie i włoskie, później dołączyli także żołnierze angielscy. W powiatach władzę przejęli powołani przez Komisję oficerowie wojsk międzysojuszniczych i funkcjonariusze cywilni jako kontrolerzy powiatowi, którzy mieli strzec porządku i wprowadzać w życie wszystkie postanowienia i zarządzenia Komisji Międzysojuszniczej. Kontrolerem na powiat pszczyński był Włoch mjr Caricati, a w Pszczynie stacjonował garnizon włoski. Plebiscyt na Górnym Śląsku poprzedziła wielomiesięczna kampania propagandowa, prowadzona przez obie zainteresowane strony.
Regulamin plebiscytu przewidywał, że w głosowaniu może uczestniczyć każda osoba, która 1 stycznia 1921 roku miała ukończone 21 lat i urodziła się na terenie obszaru plebiscytowego lub zamieszkiwała na nim przynajmniej od 1 stycznia 1904 roku. Dalej regulamin przewidywał, że w głosowaniu mogły również uczestniczyć te osoby, które od lat mieszkały poza obszarem plebiscytowym, ale urodziły się w danej miejscowości znajdującej się na obszarze objętym plebiscytem. W większości przypadków ten punkt regulaminu plebiscytu umożliwił pojawienie się na obszarze plebiscytowym wielu osób o przekonaniach proniemieckich, którzy na ten czas przybyli z Niemiec. (tzw. emigranci)
Plebiscyt odbył się w niedzielę 20 marca 1921 roku. Lokale do głosowania przeważnie mieściły się w miejscowych szkołach. Głosujący otrzymywali niebieską kopertę z dwiema kartkami. Na jednej był napis Polska, na drugiej Deutschland. Jedną z kartek wkładało się do koperty i wrzucało do urny. Według oficjalnych danych za Polską opowiedziało się 40,6%, a za Niemcami 59,4%. Plebiscyt był więc dla strony polskiej przegrany. W powiecie pszczyńskim za Polską głosował najwyższy procent wyborców na Górnym Śląsku – 74,2%. Ciekawym uzupełnieniem tej informacji mogą być oficjalne wyniki głosowania w poszczególnych miejscowościach powiatu pszczyńskiego (załącznik: „Plebiscyt – wyniki głosowania w powiecie pszczyńskim”)
Niekorzystny wynik plebiscytu przesądzić miał o przyłączeniu Górnego Śląska do Niemiec poza powiatami rybnickim i pszczyńskim. Poparcie, jakie otrzymali Niemcy na międzynarodowym forum ze strony Anglii i Włoch, zapowiadało przegraną Polski i wzmożenie terroru. Talent polityczny Wojciecha Korfantego oraz ogólne nastawienie ludu śląskiego zadecydowały o wybuchu na Górnym Śląsku 3 maja 1921 roku III powstania śląskiego, którego celem było zbrojne zamanifestowanie sprzeciwu ludności polskiej wobec niesprawiedliwych projektów podziału Górnego Śląska.
Stanisław Janosz
Wyniki plebiscytu
